فوربز در گزارشی درباره تولید جنگنده‌ها در ایران نوشت: مشاهده جنگنده رادارگریز سوخو-۵۷ روسیه در ایران در اواخر فوریه ۲۰۲۵ از چند جهت قابل توجه و یادآوری غیرمستقیم این واقعیت بود که جمهوری اسلامی در زمینه تولید مشترک هواپیماهای جنگی مدرن از کشورهای همسایه عقب مانده است.
به گزارش نشریه فوربز، تصاویر ماهواره‌ای این سوخو-۵۷ را در پایگاهی هوایی در بندرعباس نشان می‌داد. این هواپیما از نمایشگاه «ائرو ایندیا ۲۰۲۵» (Aero India 2025) بازمی‌گشت و برای نخستین بار کنار جنگنده نسل پنجمی اف-۳۵ لایتنینگ ۲ آمریکا به نمایش گذاشته شده بود.
روسیه پیشنهاد تولید سوخو-۵۷ در هند را داده و مدعی است اگر دهلی نو بپذیرد، خط تولید می‌تواند از همین امسال راه بیفتد. این قرارداد می‌تواند انتقال فناوری به هند را نیز شامل شود، که روسیه ادعا می‌کند به توسعه پروژه بومی هواپیمای جنگی پیشرفته نسل پنجمی هند کمک می‌کند، هواپیمایی که هند امیدوار است در اواسط دهه ۲۰۳۰ وارد خدمت شود.
دهلی نو در سال ۲۰۱۸ از پروژه توسعه مشترک سوخو-۵۷ خارج شد، زیرا روسیه از ارائه رمزهای رایانه‌ای این جت خودداری کرده بود. با این حال، ممکن است مسکو اکنون تمایل بیشتری برای به‌اشتراک‌گذاری چنین اطلاعاتی داشته باشد.
هند از سال ۲۰۰۲ جنگنده‌های جت دوموتوره دوسرنشین سوخو-۳۰ ام‌کی‌آی را تحت مجوز به‌صورت بومی تولید کرده و طی دهه‌های اخیر بیش از ۲۷۰ فروند از این هواپیما ساخته است.
حتی این احتمال وجود دارد که هند این جنگنده‌های تولیدشده تحت مجوز را صادر کند. دهلی نو در فوریه ۲۰۲۵ توافقی امضا کرد تا به مالزی در تعمیر و نگهداری ناوگان کوچک سوخو-۳۰ که در اختیار دارد کمک کند. همچنین، ارمنستان مایل است برای ارتقای ناوگان کوچکش که متشکل از چهار فروند سوخو‌ـ۳۰ اس‌ام است، از هند کمک بگیرد.
در دوران اتحاد جماهیر شوروی، هند روی جنگنده میگ-۲۱ سرمایه‌گذاری هنگفتی کرد و شرکت هندوستان اروناتیکس لیمیتد (Hindustan Aeronautics Limited) در مجموع ۶۵۷ فروند از این جنگنده را تحت مجوز ساخت.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
فوربز در ادامه می‌نویسد هند تنها کشور قدرتمند در نزدیکی ایران نیست که تجربه‌ای طولانی در تولید مشترک هواپیما دارد.
پاکستان، با همکاری چین، جنگنده تک‌موتوره جی‌اف‌ـ۱۷ تاندر (JF-17 Thunder) را توسعه داد و تولید کرد. این کشور در سال ۲۰۲۰ مدل بلاک ۳ (Block 3) این جنگنده را معرفی کرد که دارای ویژگی‌های ارتقایافته‌ای از جمله رادار پیشرفته است. پاکستان به‌تازگی تعدادی جی‌اف-۱۷ به جمهوری آذربایجان فروخته است. نکته جالب‌توجه این است که رسانه‌های آذربایجانی در فوریه ۲۰۲۵ گمانه‌زنی کردند که دو کشور ممکن است این جنگنده را به‌طور مشترک تولید کنند.
از سوی دیگر، در حمله تلافی‌جویانه پاکستان به ایران در پاسخ به حمله موشکی ایران به خاک این کشور در ژانویه ۲۰۲۴، جنگنده‌های سرنشین‌دار مشارکتی آشکار داشتند و نشان داد اسلام‌آباد توانسته است نیروی هوایی‌اش را به‌روز و توانمند نگه دارد، در حالی که تهران ناوگان جنگنده‌هایش را رها کرده و بر توسعه پهپاد و موشک‌های بالستیک متمرکز است.
از اواخر دهه ۱۹۸۰، صنایع هوافضای ترکیه جنگنده‌های اف-۱۶، به‌ویژه مدل‌های بلاک ۳۰/۴۰/۵۰ را تحت مجوز تولید کرده است.
صنایع هوافضای ترکیه علاوه بر ساخت جنگنده‌های اف-۱۶ برای نیروی هوایی این کشور، که دومین ناوگان بزرگ اف-۱۶ در جهان را دارد، ۴۶ فروند از این جنگنده را در اواسط دهه ۱۹۹۰ برای مصر تولید کرد.
در حال حاضر، صنایع هوافضای ترکیه مشغول توسعه جنگنده رادارگریز بومی تی‌اف کان (TF Kaan) است. جمهوری آذربایجان نیز در این پروژه مشارکت دارد و گزارش‌ها حاکی از آن است که عربستان سعودی و امارات متحده عربی نیز علاقه‌مندند به این پروژه بپیوندند.
در این بین، آنچه جلب توجه می‌کند تفاوت میان این پروژه‌ها و عدم مشارکت ایران در هرگونه توسعه یا تولید مشترک جنگنده است.
فوربز می‌نویسد، پیش از انقلاب، در دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰، ایران یکی از قدرتمندترین نیروی‌های هوایی منطقه را ایجاد کرد. جنگنده‌های نسل چهارم اف‌ـ۱۴ که در آن دوره خریداری شدند تا امروز همچنان عملیاتی‌اند.
هرچند جمهوری اسلامی از نظر فنی جنگنده تولید کرده است، اما برخلاف ادعاهای تهران، جنگنده‌های نسل چهارم نیستند. در حقیقت، این هواپیماها فقط نمونه‌های بومی و ارتقا‌یافته جنگنده سبک نسل سوم اف‌ـ۵ محسوب می‌شوند. این جنگنده‌ها به‌هیچ‌وجه با سوخو‌ـ۳۰ ام‌کی‌آی، جی‌اف‌ـ۱۷ بلاک ۳، یا اف‌ـ۱۶ بلاک ۵۰ ساخت صنایع هوافضای ترکیه قابل مقایسه نیستند.
فوربز می‌نویسد، جمهوری اسلامی امیدوار است که در آینده نزدیک ناوگان قدیمی نیروی هوایی‌اش را با خرید جنگنده‌های نسل ۴.۵ سوخو-۳۵ روسیه ارتقا دهد. تاکنون، تهران تنها تعداد محدودی جت آموزشی مادون صوت یاک‌ـ۱۳۰ دریافت کرده است. نخستین حضور یاک-۱۳۰ در رزمایش ذوالفقار در اواخر فوریه ۲۰۲۵ بود. در این رزمایش، یک فروند یاک‌ـ۱۳۰ با هماهنگی دو جنگنده نسل چهارم میگ‌ـ۲۹، که ایران در اوایل دهه ۱۹۹۰ خریداری کرده بود، یک پهپاد را منهدم کرد.
به نوشته فوربز، شایعاتی به‌کرات در رسانه‌های اجتماعی مطرح شده است مبنی بر اینکه روسیه ممکن است به ایران اجازه دهد جنگنده‌های سوخو-۳۵ و سوخو-۳۰ را تولید کند، گرچه این ادعاها تاکنون تایید نشده است. تقریبا یک دهه است که گفته می‌شود احتمال دارد ایران نیز راه هند را برود و جنگنده‌های سوخو-۳۰ را در داخل تولید کند.
فوربز در پایان این گزارش می‌نویسد ممکن است روزی ایران، تحت حاکمیتی که نیروهای مسلح منظم را بر نیروی شبه‌نظامی متمرکز بر ساخت پهپاد و موشک بالستیک در اولویت قرار دهد، بتواند با توسعه و تولید جنگنده‌های مدرن به این کشورها برسد. اما در حال حاضر، در نبود تغییرات اساسی در ساختار رهبری فعلی، به نظر می‌رسد ایران همچنان در این حوزه مهم از قدرت‌های منطقه‌ای عقب خواهد بود.
